Denon ongizatea erdigunean. Erraza da esatea, baina nola egiten da hori?

 Zer da ongizatea? Nola definitzen dugu? Zertan neurtzen da? Tokian-tokiko errealitatearen arabera ongizatean eragiten duten faktoreak aldatu egiten dira? Ongizatea berdin neurtu beharko litzateke Euskal Herrian eta beste herrialde batean? Gaur egun, euskal herritarren ongizatea, zehazki, nola definitzen eta neurtzen dugu? Egokiak al dira egun erabiltzen diren adierazleak? Eredu propiorik behar al dugu?

Ongizatea ez da fruta arboletan hazten, eta ez dugu besterik gabe topatzen. Ez da bere kabuz sortu eta birproduzitzen den zerbait, produzitu egin behar da. Jendarte kapitalistetan libreki sortu eta elikatzen uzten den edozerrek inguruan duenetik edaten du. Beste era batera esanda, merkatu librearen norabidea hartu eta, ongizatearen kasuan ere, "betikoen" ongizatea soilik bermatzen da. Beraz, formula horrek ez digu balio. Baina hemen korapiloa. Nola egiten da jendarte berean bizi garen pertsona guztien beharrak kontuan hartu eta denon mesedetan jarduteko? Orain eta etorkizunean zerk definitu beharko luke gure ongizatea? Zein politika eraman beharko dira aurrera? Aurrekontuetan nola trasladatu behar dira?

Jendarte kapitalistetan luzaroan garapen ekonomikoa ongizate neurgailu bakar bezala erabili izan da. Horregatik, testuinguru horretan ongizateak errenta pertsonalarekin zerikusi handia izan du oraintsu arte. Hala ere, zenbait herrialdek aipatutako eredua agortuta dagoela iritzita, ongizate molde berriak eta berau neurtzeko adierazleak bilatu izan dituzte azken hamarkadetan. Horien artean ditugu adibidez, Bhutan, Zeelanda Berria, Quebec, Hego Ameriketako zenbait herrialde eta beste hainbeste.

Zeelanda Berriko kasuari arreta berezia jarrita jarri nahi diot. Izan ere, Zeelanda Berrian ongizatearen birpentsatzetik berau neurtzeko adierazle sistema propio bat osatu dute. Orotara bi hamarkadako lana izan da eta emaitza modura Living Standards Framework delakoa eta hori xehe adierazleetara daraman Dashboard-a dituzte¹. ELGAk proposatutako ongizate adierazleak ditu oinarri gisara, eta haien testuingurura egokitzeko bi adierazle gehiago txertatu dituzte; kultura, hizkuntza eta identitatearekin lotura dutenak, hain zuzen.

Ogasunaren lehen ongizate-txostenak, Te Tai Waiora², ongizaterako garrantzitsuak diren gauzen sortari buruzko ikuspegi zabala eman zuen. Haiek ematen duten definizioaren arabera, Te Tai Waiora izenak ongizatearen mareei egiten die erreferentzia. Horrek Ogasunaren oihartzuna du te reo Maori izena, Te Tai Ōhanga, nabigazioan ematen ditugun ikuspegiak adierazten dituena Aotearoa Zeelanda Berriko ekonomiaren «marea». Gure ekonomia bere zikloetan mugitzen da eta mundu mailako gertaeren aldaketek eragiten dute. Mareek Aotearoa ere inguratzen dute Zeelanda Berria, eskualde eta komunitate bakoitzean ongizateak duen garrantzia gogoraraziz. Te Tai Waiora ere Ogasunaren zaintza-eginkizunari buruz hitz egiten du, ongizatea denboran zehar nola aldatzen den eta nola doan islatuz.

Zeelanda Berria modu askotan bizitzeko leku ona dela nabarmendu zuen eta azken 20 urteotan bizitzaren alderdi asko hobetu direla. Aire garbiagoa, bizi-itxaropen luzeagoa eta diru-sarrera handiagoak dituzte. Hala ere, Zeelanda Berriak ongizatearen erronkei aurre egiten die, batez ere ongizate mentalaren, hezkuntzaren eta etxebizitzaren kalitatearen eta merketasunaren inguruan, eta Euskal Herriaren antzera, gazteak dira problematika horiek gehien pairatzen dituztenak. Gai hauek aspaldikoak dira baina ez diote agendan egoteari utzi.

Zeelanda Berriak abiatutako prozesutik irakaspen ugari atera ditzakegu eta Euskal Herrian prozesu horren baliokidea abiatzeko bide-orri gisara erabil daiteke. Izan ere, kasu analisi horren garrantzia ondorengo ideian biltzen da: adostutako ongizate adierazleek herrialdearen aurrekontuak diseinatzeko oinarri modura erabiltzen dira

Zeelanda Berriak abiatutako prozesutik irakaspen ugari atera ditzakegu eta Euskal Herrian prozesu horren baliokidea abiatzeko bide-orri gisara erabil daiteke. Izan ere, kasu analisi horren garrantzia ondorengo ideian biltzen da: adostutako ongizate adierazleek herrialdearen aurrekontuak diseinatzeko oinarri modura erabiltzen dira. Horrela, Zeelanda Berriko Gobernuak 2019an aurkeztu zuen Wellbeing Budget-ak (Ongizatearen Aurrekontuak)³ aurrekontuak egiteko ikuspegi berritzaile bat eskaini zuen. Arreta adierazle ekonomikoetan soilik jarri beharrean, agertoki berri bat proposatu zuen, herritarren ongizate orokorra eta bizi-kalitatea lehenetsiz. Ongizatean oinarritutako aurrekontu horrek adierazle sorta zabala hartzen du kontuan gobernuaren politiken eta gastuaren aurrerapena eta arrakasta ebaluatzeko.

2019an abiatutako aurrekontuek jarraipena izan dute, eta horren erakusle dugu 2023an argitaratu berri duten 2023 Wellbeing Budget. Support for today. Building for tomorrow⁴. Bostgarren ongizate aurrekontu honetan, Zeelanda Berriko ongizate orokorra kontuan hartuta hartzen dira erabakiak eta aurrerapena kontsiderazio fiskal eta ekonomiko tradizionalenak baino neurri zabalago batean neurtzen du. 2022ko abenduan argitaratutako Aurrekontu Politiken Adierazpenaren (BPS, Budget Policy Statement)⁵ atal garrantzitsuenen eguneratze labur bat eskaintzen du.

Finantza Publikoen Legeak Gobernuari eskatzen dio aurrekontu bakoitzerako ongizate-helburuak ezartzea eta Zeelanda Berrian epe luzerako ongizatea nola lagundu nahi duten azaltzea. Helburuak iraunkorrak izan nahi dira, aurrekontu anitzetan inbertsio iraunkorra dagoela ziurtatzeko, Zeelanda Berriko belaunaldien arteko erronka esanguratsuenei aurre egiteko. Ongizatearen analisi zabal baten berri ematen dute, eta sektoreko adituen eta Jaurlaritzako Zientzia Aholkulari Nagusien aholkuak ere sartzen dituzte.

2023rako Aurrekontuetarako ongizate helburuak hauek dira:
• Trantsizio Justua: Zeelanda Berriko herritarrei klimaarekiko erresistentea, iraunkorra eta isuri gutxiko ekonomia batera trantsitzeko laguntzea.
• Ongizate fisikoa eta mentala: Zeelanda Berriko guztien osasun-emaitzak hobetzen laguntzea, bereziki gure gazteen ongizate mentala.
• Lanaren etorkizuna: Zeelanda Berriko enpresei teknologia berriei etekina ateratzeko eta berrikuntzaren bidez produktibitatea eta soldatak igotzeko aukera ematea.
• Maori eta Pazifikoko herriak: maorien eta Pazifikoko herrien diru-sarrerak, trebetasunak eta aukerak areagotzea, besteak beste, etxebizitza merkea, seguru eta egonkorra lortzeko.
• Haurren Ongizatea: haurren pobrezia murriztea eta haurren ongizatea hobetzea, besteak beste, etxebizitza merkea, seguru eta egonkor bat eskuratzearen bidez.

Zeelanda Berriak indar globalekiko duen indarra eta erresistentzia probatzen jarraitzen du nazioarteko krisi ekonomikoa, mundu mailan inflazio altua eta gerra, merkataritza-gatazkak eta hondar hornikuntza-katearen arazoak nagusi diren egoera geopolitikoa konbinatuz. Abenduko BPSn identifikatutako joera makroekonomiko askok iraun dute, mundu mailako atzeraldi ekonomikoarekin, lan-merkatu estuarekin eta interes-tasen igoerarekin presioa egiten jarraitzen dute Zeelanda Berriko ekonomian.

Finean, Wellbeing Budget-a Zeelanda Berrian ezartzen hastea politika egiteko modu berritzaile eta aintzindaria da, pertsonen ongizatea gobernuaren erabakien erdigunean jartzen baitu. Ongizate orokorra lortzeko giza gaitasuna, ingurune naturala, gizarte kohesioa eta kapital finantziario eta fisikoaren arteko lotura aitortzen du, eta gizarte holistikoagoa eta integratzaileagoa sortzea du helburu.

Oharrak

1 Ongizate adierazleen inguruko informazioa | Itzuli

2 Te Tai Waiora: Wellbeing in Aotearoa New Zealand 2022 | Itzuli

3 Ikusi Gutmann eta Viveros 2007; Bridges eta Pascoe, 2014; Liong, 2017 | Itzuli

4 2023ko Wellbeing Budget. Support for today. Building for tomorrow. | Itzuli

5 Budget Policy Statement 2023 | Itzuli