Presio sozialaren menpe dago aberastasunak zergak ordaintzea

Estatuko ogasunaren eta euskal ogasunen artean aberastasun handien elkartasunaren aldi baterako zerga hitzartu izanak eta foru-ogasunek zerga hori arautzeko proposamenean erakutsi duten anbiziorik ezak aberastasunaren tributazioari buruzko eztabaida piztu du berriro. Agerikoa da egungo foru-gobernuen aberastasuna zergapetzeari uko egiten zaiola; hala ere, komeniko litzateke eztabaidaren usainean lausotuta geratu ohi diren alderdi batzuetan sakontzea.

Lehenik eta behin, aberastasunaren zergapetzeak ez du eragin handirik izaten diru-bilketan, besteak beste, oso zergadun gutxi daudelako behartuta aitortzera; oro har, biztanleriaren % 1 ingururi eragiten dio. Hala ere, aberastasunaren gaineko zerga batek progresibitatea gehitzen dio zerga-sistema osoari, oso aberats gutxi horiek gastu orokorrari plus batekin laguntzen diotelako. Horregatik da garrantzitsua sistema osoarentzat.

Bestalde, egungo sistema kapitalistak aberastasuna metatzea ahalbidetzen du, gero eta gehiago, eta gero eta esku gutxiagotan, eta horrek desberdintasun sozialak eta injustizia sakontzen laguntzen du. Ildo horretan, zeregin nagusia egungo sistema sozioekonomikoa sakon eraldatzera bideratu beharko litzateke, soldaten eta irabazien artean aberastasunaren banaketa orekatuagoa sustatuko duten mugak ezartzeko. Ildo horretan, aberastasunaren tributazioa izaera subsidiarioa duen tresna da, hau da, sistema bidezkoagoa bultzatzen laguntzen du, baina ez du desberdintasunaren jatorrian eragiten.

Aberastasunaren gaineko zerga batek progresibitatea gehitzen dio zerga-sistema osoari

Ondarearen edo aberastasunaren gaineko zerga aberatsek gehien gorrotatzen dutenetako bat da; izan ere, plusbalioak eta gizarteari ateratako errentak beren izenean jarri ondoren, gizarte horretatik salbu daudela uste dute. Hori dela eta, pixkanaka desagertzen joan dira; izan ere, gehiago irabazten dutenek ez dute zergarik ordaintzen, hori eragozteko botere politikorik ez dutenek baizik.

2011n Ondarearen gaineko Zerga berreskuratu zen Gipuzkoan, eta horrek tiraderatik ateratzera behartu zituen gainerako foru-ogasunak. Urtebete geroago, Bilduk, PSEren babesarekin, aberastasunaren eta fortuna handien gaineko zerga onartu zuen, eta ondarearen gaineko zergaren bi akats nagusiak zuzendu zituen: industria-partaidetzen salbuespena eta ezkutu fiskala.

Enpresa propio bateko partaidetza edo inbertsioa ez zen kontabilizatzen zergadunen ondarea kalkulatzeko orduan. Salbuespen hori justifikatzen zen aberastasunaren enplegu produktiboa zela eta, beraz, zergapetu behar ez zela adieraziz. Erabaki horrek bidegabekeria handia ahalbideratzen du. Adibidez, Estatuko pertsonarik aberatsenak, Inditexen jabeak, bere ondare-aitorpenean ez du bere enpresaren balioa batu behar, eta horrek erabat indargabetzen du zergaren zentzua. Eta, era berean, zergak saihesteko bideak irekitzen ditu. Gipuzkoako aberastasun-zergan bai kontabilizatzen ziren, baina, ekoizpen-izaera hori kontuan hartuta, tarifa aplikatu ondoren, kuota % 75ean hobaritzen zen.

Beste aldaketa izan zen ezkutu fiskala ezabatu zela. Neurri horrek muga bat jartzen dio ondarean ordaindu beharrekoari, urtean zehar kobratu den errentaren araberakoa baita. Muga horrek aukera ematen du, halaber, zergaren ordainketa saihesteko, diru-sarrera oso txikiak aitortzen direnean. Gipuzkoako zerga errekurritu zuen pertsonetako batek (Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren 1741/2017 epaia), adibidez, 9,9 milioi euroko ondarea zuen, baina urtean 13.000 euroko irabazi bat baino ez zuen aitortzen, gutxieneko soldataren parekoa. Zaila da sinestea horrelako ondarea duen pertsona batek hain bizimodu zatarra daramanik.

Estatuko pertsonarik aberatsenak, Inditexen jabeak, bere ondare-aitorpenean ez du bere enpresaren balioa batu behar, eta horrek erabat indargabetzen du zergaren zentzua

Bi aldaketa horiei esker, aberastasun errealaren balioespena doitzeaz gain, zergaren oinarria eta kargatutako aberastasuna handitu ahal izan ziren. Oinarria handitzeak aukera ematen zuen zergaren tarifa murrizteko, eta gehieneko tasa % 2,5etik % 1era jaitsi zen. Hala eta guztiz ere, diru-bilketak gora egin zuen eta zergak saihesteko bide batzuk itxi ziren.

Espero zen bezala, zerga horri hainbat errekurtso jarri zitzaizkion, eta horietan alegatzen zen berdintasun printzipioa hausten zela -orain amnistiari buruzko legearekin bezala- edo izaera konfiskatzailea zuela. Epai guztiek, goian aipatutakoak eta beste askok, ondorioztatu zuten ez zela diskriminatzailea, eta are gutxiago konfiskatzailea. Horri buruzko doktrina argia da: zerga bat konfiskatzailea da "ondarearen balioa agortzen duenean", Konstituzio Auzitegiak bere garaian adierazi zuen bezala. Hori ez da gertatuko % 1eko gehieneko tasarekin.

Auzibidea agortuta, bide politikoa ireki zen zerga desegiteko. 2015eko Gipuzkoako gobernu aldaketaren ostean bertan behera gelditu ziren berrikuntza horiek, baina urte horretan bertan, Maria Chiviteren Gobernuarekin Nafarroan aldaketa batzuekin antzeko eskema onartu zen. Enpresa-partaidetzak kontuan hartzen ziren baina lehen milioiak % 100 hobaria zuen, eta gainerakoak % 80koa. Aldaketa horrek ez zuen ondorio handiagorik, enpresa-partaidetzak deklaratzen jarraitzen zutelako, soilik hobariaren nondik norakoa aldatzen zen. Nafarroak ezkutu fiskalari eutsi zion, nahiz eta zergaren ordainketan aurreztu zitekeen marjina murriztu zen. Aldaketa hori nabarmenagoa izan zen, eta, besteak beste, atea irekitzen zion zerga saihesteari (gorago aipatutako adibidean bezala).

(gizartearen) presio hori arintzen denean, boteretsuek asmatu egiten dute bidea beren aberastasunaren gaineko presio fiskala bertan behera gera dadin

Ondoren, eta zaratarik atera gabe, Nafarroako Gobernuak salbuetsi egin zituen enpresa partaidetza guztiak. Trukean, ezkutu fiskala murriztu zuen. Euskal Herrian, ezkutuak zergaren % 80ra arte aurrezteko aukera ematen dio zergadunari, hau da, dituen diru-sarrerak dituela, ondarearen gaineko zergaren % 20 ordaindu behar du. 2015eko Nafarroako erreformak % 35eraino igo zuen ordaindu beharreko portzentajea. Ondoren, enpresa-partaidetzak salbuetsi zirela konpentsatzeko, % 45eraino igo zen ezkutuaren muga, hau da, gehienez ere aberats batek % 55 ordaintzeari utz ziezaiokeen, erdia baino gehiago, ez baita ahaztu behar milioi bat eurotik gorako ondarea duten pertsonak direla.

Ondarearen gaineko zergak Nafarroan izan duen bilakaerak argi eta garbi erakusten du zerga-sistema justu eta progresibo bat, funtsean, gizartearen presioaren mende dagoela; presio hori arintzen denean, boteretsuek asmatu egiten dute bidea beren aberastasunaren gaineko presio fiskala bertan behera gera dadin.